Διεθνείς σχέσεις και το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας

11/7/2019

Επί της ουσίας – 4.1

Αν δε λυθούν αυτά, τίποτε δε λύνεται

Διεθνείς σχέσεις και το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας

Δημήτρης Αποστολόπουλος

«Η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι ταγμένη να υπηρετεί το εθνικό συμφέρον»,  δηλώνει το Υπουργείο Εξωτερικών στην επίσημη ιστοσελίδα του Εξωτερική πολιτική. Επιπλέον, σύμφωνα και με το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 1, παρ. 3),  όλες οι εξουσίες υπάρχουν υπέρ του λαού και του Έθνους. Προφανώς λοιπόν, η πρώτη δήλωση, πηγάζει εκ του ίδιου του λόγου ύπαρξης της εξουσίας (εδώ ΥΠΕΞ), με βάση το Σύνταγμα. Ανάλογα και η πολιτική εθνικής ασφάλειας, τάσσεται (καλείται) να υπηρετήσει το εθνικό συμφέρον με άλλα μέσα. Όμως, ποιο είναι το εθνικό συμφέρον  και πως αυτό εξυπηρετείται; 

Εκ των προτέρων οφείλω να διευκρινίσω ότι, δεν είμαι ειδήμων επί των θεμάτων τα οποία πραγματεύομαι στο παρόν άρθρο μου (διεθνείς σχέσεις και ασφάλεια της χώρας). Όλες οι διαμορφωμένες απόψεις μου, προκύπτουν ως συνισταμένη της διαχρονικής, εκτενούς και συστηματικής μελέτης ειδικών αναλυτών και επιστημόνων του χώρου. Όπως και στα προηγούμενα άρθρα μου Επί της ουσίας 1-3 και σε συνέχεια αυτών, θα σκεφτώ κατά βάση πολιτικά και όχι σε τεχνικό επίπεδο.  Φυσικά, η ανάδειξη των, ελπίζω επαρκώς, αιτιολογημένων απόψεων ή αντιλήψεών μου, δεν είναι αυτοσκοπός. Θέτω λοιπόν, ορισμένες σκέψεις για προβληματισμό, ο οποίος θα συμβάλει και στην έγκαιρη εξεύρεση λύσεων. Επομένως, τονίζω την ανάγκη, οι λύσεις να βρεθούν τώρα, πριν μας επιβληθούν έξωθεν, κατόπιν δυσάρεστων εξελίξεων.

Παρά την υποχρέωση που έχω, να δώσω απαντήσεις στα εισαγωγικά ερωτήματα περί εθνικού συμφέροντος, θα ορίσω πρώτα το θέμα μου συνολικότερα. Η Ελλάδα, εκ της ιδρύσεως του σύγχρονου ελληνικού κράτους, καλείται να δράσει εντός του διεθνούς περιβάλλοντος, ως κρατικός δρών.  Η δράση δε αυτή, κάθε κράτους, είναι επιβεβλημένη εκ των πραγμάτων και δεν προκαλείται από κάποια διεθνή «συνήθεια», ούτε την απαιτεί κάποιος διεστραμμένος νους.  Αντιθέτως, ο εντελώς ψυχρός ορθολογισμός, ο οποίος ανέκαθεν διέπει τις σχέσεις μεταξύ των οργανωμένων κοινωνιών (παλαιότερα νομάδων, φυλών κτλ), είναι εκείνος ο οποίος και επιβάλει τη δράση. Με άλλα λόγια, το εντελώς ψυχρό, ανήθικο και ακραίο δόγμα του «ο θάνατός σου, η ζωή μου». Δεν είναι υπερβολή λοιπόν, αν υποστηρίξω πως οι διεθνείς σχέσεις και ισορροπίες, δεν είναι παρά ενδιάμεσες (πιο μετριοπαθείς) εκφάνσεις του προηγούμενου, ακραίου υποδείγματος.

Ωστόσο, η ιστορία (πραγματικότητα) θέτει στη διάθεσή μας και ακραία παραδείγματα. Ως τέτοια νοούνται οι περιπτώσεις ακμαίων πολιτισμών και λαών της αρχαιότητας, οι οποίοι εξαφανίστηκαν ολοσχερώς ή αφομοιώθηκαν από άλλους (π.χ. Σουμέριοι). Παράλληλα, θα πρέπει να υπενθυμίσω και τις συνθήκες, υπό τις οποίες προέκυψαν παρόμοια ιστορικά φαινόμενα. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, τέτοιου είδους δραματικές εξελίξεις, προκύπτουν είτε δια του ξίφους, ή κατόπιν της μετανάστευσης μεγάλων πληθυσμιακών μαζών, ή του συνδυασμού αυτών. Συνεπώς, η ίδια η ιστορία διδάσκει, γιατί είναι επιβεβλημένη η δράση μιας οργανωμένης πολιτικής οντότητας (σήμερα κράτους), εφόσον αυτή θέλει τουλάχιστον να διαφυλάξει τον εαυτό της.

Από την άλλη πλευρά, όλα τα προηγούμενα δεν έχουν έννοια, εφόσον δεν επιθυμούμε τη ρεαλιστική (γεωπολιτική) προσέγγιση του διεθνούς γίγνεσθαι. Επομένως, είναι ένα πράγμα ο ορθολογισμός, αλλά υπάρχουν και διαφορετικές προσεγγίσεις, μέσω των οποίων θα καταλήγαμε σε διαφορετικά συμπεράσματα.  Η συναισθηματική, η ηθική, η θεολογική, η ιδεολογική αντίληψη και οι διάφορες κοσμοθεωρίες που προκύπτουν από αυτές, προτάσσουν άλλες αξίες μάλλον, παρά το «συμφέρον». Ασφαλώς και δεν θα διατηρούσα επιφυλάξεις, αν προσεγγίζαμε το θέμα με όρους αγάπης, συναδέλφωσης των λαών, εξάλειψης του πολέμου κλπ, σε έναν κόσμο ηθικό και αγγελικά πλασμένο. Δυστυχώς όμως, ο κόσμος αυτός αποτελεί προς το παρόν ουτοπία και δεν υφίσταται σήμερα ούτε καν ως πολιτικό ζητούμενο (όραμα / σχέδιο) κανενός διεθνούς δρώντος. Συνεπώς, είμαι υποχρεωμένος να δεχτώ την πραγματικότητα και να απορρίψω τις προηγούμενες  προσεγγίσεις. 

Αποσαφηνίζοντας λοιπόν, την προσωπική μου άποψη, θεωρώ τις όποιες διεθνιστικές, εθνομηδενιστικές και λοιπές θεωρίες περί παγκόσμιας κοινότητας, εντελώς απορριπτέες και επικίνδυνες για την Ελλάδα. Όσοι θεωρούν λοιπόν τον εαυτό τους ως πολίτη του κόσμου, είναι υποχρεωμένοι προς το παρόν, να αναζητήσουν την αρμόδια υπηρεσία (πολιτεία) για να εκδώσει τα διαβατήριά τους. Προσωπικά πάντως, διαθέτω ταυτότητα εκδοθείσα από το ελληνικό κράτος, προέρχομαι από Έλληνες προγόνους, ανήκω στο έθνος των Ελλήνων,  επιθυμώ και επιδιώκω την αναγέννηση της χώρας και την ευημερία των Ελλήνων, θα υπερασπιστώ την Ελλάδα ακόμα και με πόλεμο, δηλώνω δε κατηγορηματικά ότι δεν είμαι φασίστας.

Με αυτά λοιπόν ως δεδομένα, θα επιχειρήσω στη συνέχεια, να εξηγήσω ποια και για ποιους λόγους είναι η ορθή, κατά τη γνώμη μου, προσέγγιση. Προς το σκοπό αυτό, χρησιμοποιώ κατ’ αρχήν, ιστορικά και αδιαμφισβήτητα δεδομένα. Συγκεκριμένα, υπενθυμίζω τη  εν γένει στάση όλων των μεγάλων του τότε κόσμου, έναντι του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους, πριν από διακόσια περίπου χρόνια. Η στάση του καθενός εξ αυτών, περιγράφει ξεκάθαρα την πρόθεσή του να ελέγξει ποικιλοτρόπως, το τότε πολύ μικρότερο και αδύναμο, νεότευκτο κράτος. Δεν έχω βέβαια σκοπό να παραθέσω εδώ ιστορικά γεγονότα, τα οποία άλλωστε είναι εύκολα προσβάσιμα στον καθένα μας. Θέλω όμως να δείξω, πως το εθνικό ή γεωπολιτικό συμφέρον, υπεισέρχεται και ρυθμίζει τις διεθνείς σχέσεις ανέκαθεν και φυσικά θα συνεχίσει να το πράττει. Οι τότε μεγάλες δυνάμεις λοιπόν (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία), έκαναν ό,τι  επέτρεπε η δύναμη μιας εκάστης, κάθε φορά, ώστε να ελέγξουν την Ελλάδα, τόσο ως χώρο, όσο και με ευρύτερη έννοια (πολιτικά, οικονομικά, εξοπλιστικά κτλ). Τα κίνητρα κάθε δύναμης, υπήρξαν μεν διαφορετικά, αρκούν όμως ως σύνολο για να αποδειχτούν δύο προτάσεις.

Πρώτον, τη γεωπολιτική αξία της Ελλάδας. Η γεωγραφική θέση της, είχε ιδιαίτερη σημασία για τη Ρωσία, στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει εύκολη πρόσβαση στη Μεσόγειο Θάλασσα. Από την άλλη πλευρά, οι δυτικοί, ήθελαν οπωσδήποτε να απαγορεύσουν τη Ρωσική πρόσβαση, ώστε να ελέγχουν εκείνοι τη μεγάλης γεωπολιτικής και οικονομικής σημασίας θάλασσα. Δεύτερον, όλες οι δυνάμεις, έδρασαν με αποκλειστικό γνώμονα το εθνικό (κατ’ εκείνους) συμφέρον. Προς τούτο συνηγορεί, ως το πλέον ανήθικο και ακραίο, γεγονός της υποκίνησης της δολοφονίας του Καποδίστρια, από το αδίστακτο, εδώ δυτικό, συμφέρον (Αγγλογάλλων).  Συμπερασματικά, εκ της γεωγραφίας μεν, η Ελλάδα (εξακολουθεί να) έχει σημαίνοντα γεωπολιτικό ρόλο να διαδραματίσει, εκ των πραγμάτων δε, οι διεθνείς σχέσεις και ισορροπίες διαμορφώνονται με βάση τα συμφέροντα των διεθνών δρώντων (κρατικών, αλλά και μη κρατικών).

Αναμφίβολα, για πολλούς εξ ημών, τα προηγούμενα είναι αυτονόητα. Όμως, παρ’ όλο ότι ανήκω κι εγώ σε αυτούς, είμαι υποχρεωμένος να αιτιολογήσω και να στηρίξω επαρκώς, την κατ’ εμέ ορθή άποψη. Θα αποφύγω πάντως στη συνέχεια, την «επανάσταση» του αυτονόητου, προκειμένου να μην κουράσω, αλλά και να γίνω πιο συγκεκριμένος. Άλλωστε, οι ειδικοί επιστήμονες (π.χ. καθηγητές Μάζης, Ήφαιστος, Γρίβας, Φίλης, Συρίγος και πολλοί άλλοι), ανώτατοι στρατιωτικοί, διαπρεπείς διπλωμάτες και πολλοί άλλοι αναλυτές, έχουν ήδη εξηγήσει επαρκώς πως τα εκάστοτε συμφέροντα, καθορίζουν οτιδήποτε βλέπουμε να συμβαίνει στη διεθνή σκηνή. 

Δεν υπάρχει λοιπόν καμιά διαφορά, αν ο υπό κρίση χρόνος των εξελίξεων, αφορά την εποχή του  Πελοποννησιακού Πολέμου, ή το σήμερα. Επίσης, δεν αλλάζει το βασικό κίνητρο (εθνικό συμφέρον), αν την πρωτοκαθεδρία της δύσης έχει σήμερα μια άλλη ναυτική δύναμη (ΗΠΑ), αντί της Αγγλίας. Ακόμα και η εμφάνιση νέων μεσαίων ή μεγάλων παικτών (Κίνα), δε μεταβάλει τον εγγενή «συμφεροντολογικό» χαρακτήρα, των διεθνών σχέσεων.  Διατηρώ λοιπόν, ως βάση σκέψης, τόσο την ύπαρξη του έθνους, όσο και την ανάγκη  εξυπηρέτησης του εθνικού συμφέροντος, κατά προέκταση δε και του κράτους που το εκφράζει και αποτελεί φυσικό φορέα του. Τούτων δοθέντων, είναι σαφώς πιο απλό, να απαντήσω στα εισαγωγικά ερωτήματα.

Ποιο είναι το εθνικό συμφέρον;

Μια απλή, λογική, σκέψη ενός μη ειδήμονος, δηλαδή του γράφοντος, θα προσδιόριζε το συμφέρον, οποιουδήποτε έθνους, ανάλογα με τις επιδιώξεις και τους σκοπούς του.  Επομένως, το έθνος των Ελλήνων, εφόσον δεν έχει επεκτατικές ή αναθεωρητικές βλέψεις έναντι άλλων εθνών-κρατών, επιλέγει τη δράση του σύμφωνα με το δίκαιο και τις υφιστάμενες συνθήκες ή συμφωνίες, εφαρμόζει τις αρχές της καλής γειτονίας και είναι φιλειρηνικό, τι επιδιώκει;  Είναι  εύλογο νομίζω, ότι το ως άνω περιγραφόμενο έθνος, δηλαδή οι Έλληνες, εννοούν ως εθνικό τους συμφέρον το ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο, το οποίο περιλαμβάνει τα εξής:

Την εδαφική ακεραιότητα της χώρας και την ανεξαρτησία του κράτους τους

Την προστασία των οποιονδήποτε κυριαρχικών ή άλλων δικαιωμάτων της Ελλάδας, τα οποία απορρέουν άμεσα ή έμμεσα, από το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συμφωνίες και συνθήκες, τις οποίες η χώρα έχει αποδεχτεί

Την προστασία των απανταχού Ελλήνων, ως προς τα δικαιώματά τους στη ζωή, την ελευθερία , την περιουσία κ.ά. (ως συνόλου, έθνους)

Την ευημερία και προστασία του λαού, εντός της ελληνικής επικράτειας, έναντι οιουδήποτε εξωτερικού ή εσωτερικού κινδύνου και απειλής

Την καλή γειτονία και την εν γένει συνεργασία με τα άλλα, γειτονικά ή μη, έθνη-κράτη    

Την ειρήνη, αλλά πάντως με όρους δικαίου σε κάθε περίπτωση

Ασφαλώς στα προηγούμενα, θα προσέθετε κάποιος και άλλα, παρακαλώ δε και τους ειδικούς να με διορθώσουν, στο μέτρο που αυτό επιβάλλεται. Πάντως, νομίζω, ο παραπάνω «ορισμός» εμπεριέχει τα βασικά χαρακτηριστικά του εθνικού συμφέροντος, σε ότι αφορά τους Έλληνες.

Αναμφισβήτητα, ένα άλλο έθνος, θα όριζε το δικό του συμφέρον με άλλο τρόπο (κριτήρια), εφόσον μάλιστα θα είχε και διαφορετικές επιδιώξεις. Μια υπερδύναμη ως παράδειγμα (σήμερα πχ ΗΠΑ), θεωρεί ως επιβεβλημένη εκ του εθνικού της συμφέροντος, την υποκίνηση ενός τοπικού πολέμου, στην άλλη άκρη του πλανήτη.  Ανάλογα, ένας αναθεωρητικός διεθνής δρών, θεωρεί ως εθνικό του συμφέρον, την υφαρπαγή του πλούτου ή ακόμα και του κυριαρχικού χώρου ενός άλλου έθνους-κράτους (βλέπε Τουρκία). Σε αυτή την περίπτωση όμως, λογικά, θα προκληθούν προστριβές ένεκα των αντικρουόμενων συμφερόντων. 

Υπογραμμίζω δε το λογικά, διότι, κατά τον καθηγητή κύριο Ιωάννη Μάζη,  οι διεθνείς δρώντες αναμένεται να δρουν ορθολογικά, δηλαδή η δράση τους να καθορίζεται από το συμφέρον τους. Συνεπώς, αν ένας εξ αυτών (πχ Τουρκία) γίνεται επιθετικός ή «άπληστος» έναντι κάποιου άλλου (πχ Ελλάδας), τότε ο δεύτερος αναμένεται να αντιδράσει ώστε να προασπίσει το δικό του εθνικό συμφέρον. Αλλά, μια τέτοια διαφαινόμενη διελκυστίνδα (δράσης-αντίδρασης), είναι δυνατό, σταδιακά ή ακαριαία, να οδηγήσει τις δύο χώρες ακόμα και σε πολεμική σύγκρουση.  Συνάγω λοιπόν το συμπέρασμα ότι αν, ο θιγόμενος, δεν αντιδράσει ως αναμένεται (όχι κατ’ ανάγκη με πόλεμο), τότε πρόκειται περί (διεθνοπολιτικά) «ανόητου», ή «ανισόρροπου», ή «αυτοχειριαζόμενου» δρώντος.  Αλλά, μπαίνουμε ήδη σε ένα άλλο κεφάλαιο, το οποίο αφορά τον τρόπο δράσης. Στον τρόπο δράσης όμως, θα αναφερθώ στο αμέσως επόμενο άρθρο μου, το οποίο και θα ακολουθήσει πολύ σύντομα. Μέσω αυτού, θα επιχειρήσω να απαντήσω και στο δεύτερο εισαγωγικό ερώτημα, στο πως δηλαδή εξυπηρετείται το εθνικό συμφέρον.