Ένα πολεμικό σενάριο για την Ελλάδα

8/6/2019

Ένα πολεμικό σενάριο για την Ελλάδα

Δημήτρης Αποστολόπουλος

Είχα προ ημερών επισημάνει τον αυξημένο κίνδυνο για την εκδήλωση τουρκικής επιθετικότητας, εν μέσω παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου. Επιμένω ότι το θέμα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, τουλάχιστον μέχρι να σχηματιστεί και να εδραιωθεί η όποια νέα κυβέρνηση. Όμως εδώ θα εξετάσουμε ένα άλλο σενάριο, εκ πρώτης όψεως ανεξάρτητο από τις εκλογές. Το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να χρησιμοποιούν την Ελλάδα ως μέσο πίεσης για την κάμψη της τουρκικής εμμονής στα γνωστά σχέδια που ενοχλούν την υπερδύναμη (όπως οι S-400). Φυσικά και δεν επιθυμούν την πραγματική «ανάφλεξη» της ΝΑ πτέρυγας του ΝΑΤΟ. Παρ’ όλα αυτά συντηρούν ένα επικίνδυνο παίγνιο μηδενικού αθροίσματος στην περιοχή και επιδιώκουν μια ισορροπία επί ξυρού ακμής.

Αν και η αναθεωρητική στάση της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας είναι σταθερή διαχρονικά, θα επιχειρήσω να την αναλύσω εδώ και υπό ένα διαφορετικό πρίσμα. Ένα σενάριο που εξηγεί γιατί και πως η Ελλάδα μπορεί να εμπλακεί σε πόλεμο με την Τουρκία, όχι για τα δικά μας δίκαια, αλλά για τα αμερικανικά συμφέροντα.

Όντας «καλό παιδί» για την Ουάσιγκτον επί σειρά πολλών ετών, η Τουρκία αναδείχτηκε σε «αγαπημένο παιδί» των ΗΠΑ στην περιοχή. Σε κάθε περίπτωση, ο γεωγραφικός χώρος στον οποίο εκτείνεται το σημερινό τουρκικό κράτος είναι πολύτιμος για την αμερικανική στρατηγική. Αυτή είναι μια άλλη διαχρονική «αξία», η οποία και δεν πιστεύω ότι θα  πάψει να ισχύει. Η γεωγραφία δεν αλλάζει, τα σύνορα ενδεχομένως κάποτε και να αλλάζουν, πλην όμως με πόλεμο. Απομένει λοιπόν η τουρκική πολιτική ως το προς μεταβολή ζητούμενο. Με άλλα λόγια οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν οπωσδήποτε να ενδιαφέρονται για την διατήρηση της Τουρκίας υπό την επιρροή τους, βρίσκονται όμως ενώπιον του «εμποδίου» Ερντογάν. Η νεο-οθωμανική πολιτική του στην ευρύτερη περιοχή, είναι ανταγωνιστική προς τα αμερικανικά συμφέροντα. Συνεπώς οι ΗΠΑ θα λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα, ώστε η τουρκική πολιτική να μεταστραφεί εκ νέου υπέρ τους.

Τα οικονομικά μέτρα αναμένεται να κλιμακωθούν, ώστε να προκαλέσουν αντιδράσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας, με απώτερο σκοπό ακόμα και την αμφισβήτηση του καθεστώτος Ερντογάν. Η οικονομική πίεση θα είναι μεν επώδυνη, αλλά κατά την άποψή μου όχι και αρκετή ώστε να οδηγήσει στην αλλαγή της τουρκικής αντιαμερικανικής στάσης. Ακόμα και αν με κάποιο τρόπο οδηγήσει στην ανατροπή του Ερντογάν, οι Αμερικανοί θα είναι ικανοποιημένοι μόνο αν το συμφέρον τους θα εξυπηρετείται από την διάδοχη κατάσταση. Εξαρτάται λοιπόν και από το ποια  θα είναι αυτή.

Δεδομένων πάντως των υφιστάμενων συνθηκών στην Τουρκία, φαντάζει εξαιρετικά δύσκολη η ανατροπή του καθεστώτος με πολιτικούς όρους (πχ εκλογές). Τόσο ο ίδιος ο Ερντογάν, όσο και το στενό περιβάλλον του θα δώσουν αγώνα μέχρις εσχάτων για την διατήρηση της εξουσίας. Διαφορετικά  τίθεται σε κίνδυνο όχι μόνο το πολιτικό, αλλά και το βιολογικό μέλλον τους. Ας μην διαφεύγει ότι το καθεστώς είναι διεφθαρμένο και έχει χρησιμοποιήσει την εξουσία του για ίδιον όφελος και προσωπικό πλουτισμό. Η «απόδοση ευθυνών και δικαιοσύνης» θα είναι λοιπόν το πρώτο μέλημα της όποιας νέας (αντικαθεστωτικής) κυβέρνησης.

Ταυτόχρονα, ας μη λησμονούμε ότι η αμερικανική επιδίωξη θα παραμένει. Συγκεκριμένα θα πιέσουν ώστε, είτε ο Ερντογάν να αλλάξει στάση, ή να τον «αλλάξουν». Κατά συνέπεια αν τα οικονομικά μέτρα δεν αποδώσουν, θα μετέλθουν και άλλων μεθόδων ως μέσων πίεσης. Το ενεργειακό πεδίο είναι ένα εξ αυτών, με την Τουρκία να αισθάνεται ήδη στριμωγμένη και απομονωμένη ως προς την διαχείριση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου. Παράλληλα η Τουρκία ενδιαφέρεται για τις εξελίξεις στη Συρία και την αποτροπή των σχεδίων για την κουρδική αυτοδιάθεση. Η Κύπρος βέβαια δεν εξαιρείται από τις αναθεωρητικές βλέψεις του νέο-οθωμανισμού. Τόσο ως γεωπολιτική παράμετρος, όσο και ως ενεργειακός παράγοντας πλέον, δεν θα πάψει να αποτελεί στόχο. Όλα τα προηγούμενα είναι πιθανά πεδία στα οποία η Τουρκία αναμένεται να υποστεί σφοδρές πιέσεις από τον αμερικανικό παράγοντα.

Υπό αυτή την έννοια, καθίσταται και η Ελλάδα ως ένα ακόμα πεδίο του τουρκο-αμερικανικού ανταγωνισμού συμφερόντων. Οι ΗΠΑ φαίνεται να αποδίδουν πλέον στην Ελλάδα σημαίνοντα ρόλο στην περιοχή, αφαιρώντας ταυτόχρονα ορισμένα «προνόμια» από την Τουρκία. Ο λεγόμενος Στρατηγικός Διάλογος  ΗΠΑ-Ελλάδας περιέχει και σημεία/συμφωνίες τα οποία ενοχλούν σφόδρα την Άγκυρα. Το θερμό αμερικανικό ενδιαφέρον και η ενεργός υποστήριξη για την προώθηση του άξονα συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, καθώς και του ενεργειακού αγωγού East Med είναι ενδεικτικά παραδείγματα. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν επιπλέον ευσταθούν και οι πληροφορίες περί πιθανής πώλησης στην Ελλάδα ενός αριθμού μαχητικών F-35, εφόσον αυτά τελικά δεν παραδοθούν στην Τουρκία. Μάλιστα γίνεται αναφορά και για πιθανή μεταφορά στην Ελλάδα του ρόλου συμπαραγωγού χώρας για το εν λόγω μαχητικό. Ένας ρόλος ο οποίος θα αφαιρεθεί από την Τουρκία, εφόσον προχωρήσει στην παραλαβή των S-400.

Άγνωστο αν η Ελλάδα ενδιαφέρεται ή είναι σε θέση να πραγματοποιήσει οποιοδήποτε από τα δύο προηγούμενα. Όμως αυτά τίθενται ως απειλητικά ενδεχόμενα στην Τουρκία, δεδομένων και των ελληνοτουρκικών αντιθέσεων. Εντοπίζω εδώ λοιπόν τα στοιχεία του παιγνίου μηδενικού αθροίσματος στο οποίο αναφέρθηκα εισαγωγικά. Ό,τι χάνει δηλαδή η Τουρκία, το κερδίζει η Ελλάδα. Τούτο ενδέχεται να οδηγήσει σε ένα πολύ ενδιαφέρον φαινόμενο. Αντί δηλαδή της ευόδωσης των αναθεωρητικών σχεδίων της γείτονος έναντι της Ελλάδας, η Τουρκία εν τέλει να απολέσει και την προνομιακή της σχέση με τις ΗΠΑ και μάλιστα προς όφελος της Ελλάδας. Τότε χωρίς υπερβολή θα λέγαμε ότι «πήγαινε για μαλλί και βγήκε  κουρεμένη».

Αν λοιπόν δεν με απατούν τα φαινόμενα, θα έλεγα ότι βρισκόμαστε ενώπιον  μιας πολύ σημαντικής γεωπολιτικής μεταβολής. Το γεωπολιτικό «αγαπημένο παιδί» των ΗΠΑ, στο εξής μετατρέπεται γι’ αυτές σε «αναγκαίο κακό». Η στάση ανοχής τουλάχιστον, την οποία διατηρούσε η υπερδύναμη έναντι της Τουρκίας στα ελληνοτουρκικά, δείχνει να μεταστρέφεται υπέρ της Ελλάδας. Αναμφίβολα τα πράγματα μπορούν και να επανέλθουν στην πρότερη  κατάσταση με μια άλλη τουρκική κυβέρνηση. Επί του παρόντος πάντως, η Άγκυρα αισθάνεται την απειλή για τα συμφέροντά της και αυτό την καθιστά επικίνδυνα απρόβλεπτη. Ενδέχεται δηλαδή ως αντίδραση στις αμερικανικές πιέσεις να απαντήσει προκαλώντας ένταση με την Ελλάδα. Ειδικότερα, θέλοντας να πλήξει έμμεσα τα αμερικανικά συμφέροντα, μπορεί να θέσει υπό απειλή την Ελλάδα με σκοπό να προκαλέσει ανησυχία για τη νατοϊκή ασφάλεια. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα είχε την ευκαιρία να διαπραγματευτεί από καλύτερη θέση με τους Αμερικανούς.

Ωστόσο ο αμερικανικός παράγοντας δεν θα περιοριστεί σε παθητικό ρόλο, ικανοποιώντας με ευκολία  τις όποιες τουρκικές απαιτήσεις. Αυτό σημαίνει ότι θα θελήσει να εκμεταλλευτεί τα διαθέσιμα μέσα πίεσης για να επιβληθεί της Άγκυρας. Έτσι η Ελλάδα, ως άμεσα θιγόμενη, είναι πιθανό να ενθαρρυνθεί από την Ουάσιγκτον στην επίδειξη στρατιωτικής πυγμής. Είναι αυτονόητο ότι σε αυτή την περίπτωση ο κίνδυνος ενός θερμού επεισοδίου αυξάνεται κατακόρυφα. Το απευκταίο «ατύχημα», στο οποίο έχει αναφερθεί πολλάκις και ο εδώ Αμερικανός Πρεσβευτής, θα απέχει ελάχιστα από το να συμβεί. Είναι δε προφανές ότι σε περίπτωση που υπάρξει έστω και ένας νεκρός στο «ατύχημα» και μάλιστα εν μέσω αυξημένης έντασης, μπορεί να χαθεί ο έλεγχος της κατάστασης. Συνεπώς και ο πόλεμος δεν μπορεί να αποκλειστεί ως ενδεχόμενο.

Το σενάριο πολέμου ολοκληρώνεται αν η πέραν του Ατλαντικού σύμμαχος δεν αντιδράσει σωστά και έγκαιρα, αποσοβώντας την εμπλοκή. Δεν αμφιβάλω ότι κάτι τέτοιο θα έχει κατά νου, να παρέμβει πυροσβεστικά δηλαδή στην περίπτωση που ο έλεγχος θα δείξει να χάνεται από τους άμεσα εμπλεκόμενους. Όμως εγγύηση για την αποτελεσματικότητα των ενεργειών της δεν μπορεί να υπάρξει, ιδιαίτερα λόγω και της μειωμένης σήμερα επιρροής της στην Άγκυρα. Αν παρ’ ελπίδα η ειρήνευση αποτύχει, η Ελλάδα θα έχει εμπλακεί σε έναν πόλεμο, ως αντιπρόσωπος των αμερικανικών συμφερόντων. Ένας τέτοιος πόλεμος ορίζεται ως  “proxy war”.