Πολιτισμός, το ελληνικό «όπλο» άμυνας και αντεπίθεσης

17/7/2019

Επί της ουσίας – 5
Αν δε λυθούν αυτά, τίποτε δε λύνεται

Πολιτισμός, το ελληνικό «όπλο» άμυνας και αντεπίθεσης 

Δημήτρης Αποστολόπουλος

«Αλέξανδρος την Ιλιάδα αρετής εφόδιον ενόμιζε», κατά τον Πλούταρχο. Ο Μέγας στρατηλάτης, κοιμόταν με την Ιλιάδα στο προσκεφάλι του, «συντροφιά» με το αγαπημένο του πρότυπο, τον Αχιλλέα. Πολύ αργότερα, ο στρατηγός Μακρυγιάννης, πέραν της αυτονόητης λευτεριάς, προσδίδει στον αγώνα του ’21 και ένα άλλο κίνητρο, λέγοντας «Γι’ αυτά τα μάρμαρα επολεμήσαμε».

Προφανώς, ο στρατηγός αναφέρεται εδώ, στα μνημεία της κλασικής Ελλάδας. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις η, καταφανέστατη πολιτισμική επιρροή, υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες, καθοδηγεί το ελληνικό θαύμα. Με αυτό, το πολιτισμικό στοιχείο, πρόκειται να κλείσω τον κύκλο των αναφορών μου, με γενικό τίτλο «Επί της ουσίας». Ο ελληνικός πολιτισμός, πέραν της αυταξίας του, αποτελεί «όπλο» άμυνας, αλλά και αντεπίθεσης των Ελλήνων. Αντικειμενικός σκοπός, ασφαλώς και παραμένει η αναγέννηση της χώρας και η πολύπλευρη ανάταξη των Ελλήνων.

Θα ήταν χρήσιμο, νομίζω, να συνδέσω κατ’ αρχήν το παρόν με τα προηγούμενα άρθρα μου, με  τα οποία και συναποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Η πρώτη μου αναφορά, είχε να κάνει με την επιβεβλημένη πολιτειακή αναδόμηση και τον εκσυγχρονισμό της δημοκρατίας μας  Επί της ουσίας-1. Στη συνέχεια, προσπάθησα να αναδείξω την εθνική ανάγκη, για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος Επί της ουσίας–2, το οποίο έχει πολλαπλή αρνητική επίδραση σε όλους τους κρίσιμους τομείς. Κατόπιν, απασχόλησε η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, ως προϋπόθεση οικονομικής ανάπτυξης  Επί της ουσίας–3 , με τελικά ζητούμενα το ισχυρό οικονομικά κράτος και την ευημερία των Ελλήνων.

Η προηγούμενη, οικονομική, μαζί με την στρατιωτική ισχύ αποτελούν τον σκληρό πυρήνα ισχύος κάθε κράτους, σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες. Η δεύτερη, από κοινού με τις διεθνείς σχέσεις της χώρας και την εσωτερική ασφάλεια, υπήρξαν η θεματολογία των Επί της ουσίας–4.1 και Επί της ουσίας–4.2. Σε όλα τα προηγούμενα, υποστήριξα την ανάγκη της στρατηγικής (συνολικής και μακροπρόθεσμης) αντιμετώπισης, των αντίστοιχων  ζητημάτων κρίσιμης σημασίας. Παράλληλα, επιχείρησα να εξηγήσω για ποιους λόγους πρέπει να δοθεί έμφαση σε αυτά, και γιατί θεωρώ πως «Αν δε λυθούν αυτά, τίποτε δε λύνεται».

Κατά όμοιο τρόπο, θα αναφερθώ στο παρόν στον πολιτισμικό παράγοντα, ως τον συντελεστή «ήπιας» ισχύος, στον οποίο πρέπει να δώσουμε επίσης μεγάλη προσοχή, κατά τη γνώμη μου. Ως ένα βαθμό, κατανοώ την απορία του αναγνώστη, αν αναρωτιέται πως το πολιτισμικό στοιχείο μπορεί να προσδώσει ισχύ. Οφείλω όμως, να ομολογήσω ότι η υπό συζήτηση πρόταση δεν είναι δικής μου επινόησης, αλλά υποστηρίζεται από πολλούς ειδικούς, επί των διεθνών σχέσεων, επιστήμονες. Η λεγόμενη, «ήπια» ή «μαλακή» ισχύς, έχει ήδη γίνει αποδεκτή ως έννοια, περιλαμβάνει δε και άλλα, πλην του πολιτισμού, στοιχεία.  

Αναμφίβολα, ιδίως με τη σημερινή κατάσταση της χώρας, πολλοί ίσως να θεωρούν ως άσκοπη την όποια θεματολογία, αν αυτή δεν οδηγεί ευθέως σε απόκτηση χρήματος ή στρατιωτικής ενίσχυσης. Αλλά, σε αυτά έχουμε ήδη αναφερθεί. Η σημασία τους, τονίστηκε και δόθηκε η απαιτούμενη έμφαση, κατά προτεραιότητα. Άλλωστε, η όποια «επένδυση» στον πολιτισμό, ούτε ακαριαία μπορεί να αποδώσει, αλλά και τίθεται ως ένα επικουρικό μέσο. Πάντως, εφόσον πρόκειται για τον συγκεκριμένο (ελληνικό) πολιτισμό, το «επικουρικό» δε σημαίνει δευτερεύουσας σημασίας, κατά την προσωπική μου άποψη.

Εξηγώ λοιπόν τι εννοώ, δίνοντας πρώτα απ’ όλα έναν γενικό «ορισμό», για το πώς αντιλαμβάνομαι τον όρο «πολιτισμός».   

Πολιτισμό, για τις ανάγκες του παρόντος, εννοώ, το σύνολο των  πνευματικών, κατά κύριο λόγο φαινομένων που χαρακτηρίζουν ένα έθνος, σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, αλλά και διαχρονικά. Τη συνολική δηλαδή, πνευματική κληρονομιά του έθνους. Ο πολιτισμός συνίσταται, μεταξύ άλλων, στη γλώσσα, την ιστορία, τη θρησκεία, τις αξίες και τις πεποιθήσεις, τις παραδόσεις, τα δόγματα, τα ήθη και τα έθιμα, τις τέχνες, τη φιλοσοφία, τα γράμματα και εν γένει την πνευματική και διανοητική ανθρώπινη δράση, και τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα.  

Εντός λοιπόν του ως άνω ορισμένου πλαισίου, θα αποπειραθώ στη συνέχεια να καταδείξω τα, κατά τη γνώμη μου, πλεονεκτήματα  των Ελλήνων στο πεδίο του πολιτισμού, πέραν της αυτονόητης αυταξίας του ελληνικού πολιτισμού. Ταυτόχρονα δηλαδή, αποσκοπώ και να αποδείξω, για ποιους λόγους η ανάδειξη, προβολή και γιατί όχι συνέχιση της πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι δυνατό να αποτελέσει ισχυρό «όπλο» για τον ελληνισμό.

Αποτελεί κοινό τόπο, η αποδιδόμενη διεθνώς, μεγάλη αξία στον ελληνικό, ιδίως δε στον κλασικό πολιτισμό. Η προσφορά των Ελλήνων στον παγκόσμιο πολιτισμό υπήρξε πολυσχιδής και σε μεγάλο βαθμό καθοριστική για τη διαμόρφωση ακόμα και του σημερινού, λεγόμενου δυτικού πολιτισμού. Οι πληροφορίες, περί της ίδρυσης νέων τμημάτων κλασικών σπουδών, στα ανά τον κόσμο πανεπιστήμια, ολοένα και αυξάνονται. Όχι μόνο οι κλασικοί φιλόσοφοι, αλλά και άλλοι σπουδαίοι της ελληνικής διανόησης, όπως πχ ο Θουκυδίδης μελετώνται διεθνώς, από διάφορους επιστημονικούς κλάδους. Οι ελληνικές λέξεις, οι οποίες έχουν εισαχθεί σε πλήθος επιστημών, ανέρχονται σε αρκετές χιλιάδες, γεγονός που μόνο τυχαίο δεν είναι.

Η ελληνική γλώσσα αποτελεί από μόνη της έναν ξεχωριστό και ανεκτίμητο εννοιολογικό θησαυρό. Η αυτούσια, ή με μικρές παραλλαγές, εισαγωγή ελληνικών λέξεων σε άλλες γλώσσες, είναι ευρύτατη και μας δείχνει αβίαστα την επιρροή του πολιτισμικού αυτού θησαυρού μας σε άλλα έθνη. Ιδιαίτερα όμως η χρήση ελληνικών λέξεων στις επιστήμες, αποδεικνύει την αναντικατάστατη εννοιολογική τους αξία. Άλλωστε και οι αναφορές, σημαντικών προσωπικοτήτων, στην ανεκτίμητη αξία και την καθοριστική επιρροή του ελληνικού πολιτισμού, είναι άφθονες.

Επειδή οι ίδιοι Έλληνες, ει δυνατό να, εκληφθούν ως επηρεασμένοι ή προκατειλημμένοι, παραθέτω λιγότερες δικές τους απόψεις. Έχουν νομίζω, εν προκειμένω, μεγαλύτερη αξία οι απόψεις των ξένων. Είπαν λοιπόν, σχετικά με τον ελληνικό πολιτισμό:

Ελευθέριος Βενιζέλος

«Το να είσαι Έλληνας δεν είναι ζήτημα καταγωγής, αλλά θέμα αγωγής»

Νίκος Καζαντζάκης

«Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει»

Βόλφγκανγκ Γκαίτε, 1749-1832, Γερμανός ποιητής & φιλόσοφος

«Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά για τον άνθρωπο, είναι και η Ελλάδα για την οικουμένη»

Φρίντριχ Νίτσε, 1844-1900, Γερμανός φιλόσοφος

«Ο κόσμος μπορεί να είναι όσο θέλει σκοτεινός, όμως αρκεί να παρεμβάλουμε ένα κομμάτι ελληνικής ζωής, για να φωτιστεί αμέσως άπλετα»

Helen Keller, 1880-1968, Αμερικανίδα συγγραφέας

«Αν είναι αλήθεια ότι το βιολί είναι το τελειότερο μουσικό όργανο, τότε τα Ελληνικά είναι το βιολί της σκέψης»

Γουίλ Ντυράν, 1885-1981, Αμερικανός ιστορικός & φιλόσοφος

«Όλα τα πεπολιτισμένα έθνη, εις ότι αφορά την δραστηριότητα τού πνεύματος, είναι αποικίαι της Ελλάδος»

Σιμόν Βέιλ, 1909-1943, Γαλλίδα φιλόσοφος

«Τα Ευαγγέλια είναι η τελευταία και η πιο υπέροχη έκφραση της Ελληνικής μεγαλοφυΐας, όπως η Ιλιάδα ήταν η πρώτη της έκφραση»

Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος συγγραφέας

«Ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται. Η Ελλάδα είναι ο κόσμος που συστέλλεται».

Θα ήθελα λοιπόν, από τον τελευταίο, διάσημο Γάλλο συγγραφέα, να ξεκινήσω  την επόμενη σκέψη μου. Ο Ουγκώ, υπήρξε ένας από τους πολλούς φιλέλληνες διανοούμενους, κατά την περίοδο της ελληνικής εθνεγερσίας. Το αδιαμφισβήτητο «κύμα» φιλελληνισμού, εκείνης της περιόδου, είναι προφανές, πως δεν οφείλεται μόνο στον θαυμαστό ελληνικό πολιτισμό. Η επιρροή των ιστορικών (σύγχρονων τότε) γεγονότων της επανάστασης, των σφαγών στη Χίο και στα Ψαρά και το δίκαιο του αγώνα για την ελευθερία, είναι αυτονόητη.

Όμως, η ευαισθητοποίηση αυτή, ανά την Ευρώπη κυρίως, δεν προέκυψε εντελώς αυτόματα. Οι τότε Έλληνες της διασποράς, λόγιοι, έμποροι και όποιοι άλλοι, συνέβαλλαν αποφασιστικά στο να στραφεί το ενδιαφέρον στη ματωμένη τότε Ελλάδα. Η ανάδειξη του ζητήματος, στις εφημερίδες της εποχής, η συζήτηση σε κύκλους διανοητών, επιχειρηματιών, αριστοκρατών ή άλλων κοινωνικών ομάδων, οδήγησε στην εκδήλωση του φιλελληνισμού και με πράξεις. Οι άνθρωποι της διανόησης, δια της πένας, συνέβαλλαν στην ακόμα μεγαλύτερη, θετική «ανάμειξη» και στάση της κοινής γνώμης. Άλλοι συνέβαλλαν με οικονομικά μέσα, προσφέροντας οι ίδιοι χρήματα ή οργανώνοντας τη συγκέντρωσή τους.  

Άλλοι, προτίμησαν να έρθουν εδώ, είτε για να δουν από κοντά ή ακόμα και για να λάβουν μέρος σ’ έναν αγώνα, στον οποίο δεν ήσαν υποχρεωμένοι να συμμετάσχουν. Το παράδειγμα του Άγγλου αριστοκράτη Λόρδου Μπάιρον, δεν μπορεί παρά να συγκινεί. Ο συγκεκριμένος, εκτός της όποιας άλλης επιρροής του για το ελληνικό ζήτημα στην τότε αγγλική διοίκηση, άφησε την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι. Είναι λοιπόν φανερό πως ο ήδη υπάρχων θαυμασμός του πολιτισμού μας, με τις κατάλληλες ενέργειες των τότε αγωνιζόμενων Ελλήνων, εξελίχτηκε σε υποστήριξη της επανάστασης με καθαρά πολιτική, οικονομική ή πολεμική πράξη.

Αναμφίβολα, τα προηγούμενα αποτελούν ενδεικτικό παράδειγμα για το πώς η πολιτισμική επιρροή δύναται, υπό προϋποθέσεις, να έχει πολλές άλλες προεκτάσεις. Στη σημερινή εποχή λοιπόν, η προηγούμενη διαπίστωση ισχύει στο πολλαπλάσιο. Ο σχεδόν εκμηδενισμός του απαιτούμενου χρόνου και του κόστους της επικοινωνίας, με την τεχνολογική πρόοδο, καθιστά τη διακίνηση της πληροφορίας άμεση και με εύρος πλανητικό. Ιδού λοιπόν, μια πραγματικά μεγάλη ευκαιρία, μια πολύ οικονομική μέθοδος δηλαδή, ώστε να προβληθεί ο ελληνικός πολιτισμικός πλούτος και κατά προέκταση οι δίκαιες θέσεις της Ελλάδας στα εθνικά, αλλά και σε όλα τα ζητήματα που την απασχολούν.

Από την άλλη πλευρά, η δυναμική παρουσία του ελληνισμού ανά τον κόσμο, επιβάλλεται να συνεισφέρει στον ίδιο σκοπό. Όπως έχουν τα πράγματα, ας κάνουμε την αδυναμία μας όπλο, καθιστώντας τους πολυπληθείς νέους μας που φεύγουν μαζικά στο εξωτερικό «πρεσβευτές» της Ελλάδας. Η μόρφωση και οι ικανότητές τους προφανώς και τους καθιστούν κατάλληλους για το έργο αυτό. Όμως το, απαραίτητο, ενδιαφέρον της πολιτείας απουσιάζει παντελώς, με ότι αυτό συνεπάγεται για τις ανάγκες σχεδιασμού και συντονισμού μιας τέτοιας πρωτοβουλίας.

Ωστόσο, στην περίπτωση θετικής δράσης τα αναμενόμενα οφέλη θα είναι σπουδαία και σε πολλαπλά επίπεδα. Συγκεκριμένα, εφόσον γίνουν και οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, πολιτισμός και οικονομία μπορούν να αναπτυχθούν ως συμπληρωματικά μεταξύ τους πεδία. Η πολιτισμική, οργανωμένη και συστηματική, προβολή θα αυξήσει κατακόρυφα το γενικό ενδιαφέρον για τη χώρα διεθνώς. Ταυτόχρονα, η πολιτεία μπορεί να υποστηρίξει και να ενθαρρύνει τις επενδύσεις σε τομείς όπως η έρευνα και η υψηλή τεχνολογία. Σταδιακά, θα κάνουν την εμφάνισή τους και τα, αντίστοιχα, προϊόντα της προηγούμενης δραστηριότητας. Σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια της χώρας ένας ευρύτερος τομέας, έντασης γνώσης, θα αναπτύσσεται συνεχώς, αυξάνοντας και την παραγωγή του ανάλογα.

Ως αποτέλεσμα, η ζήτηση εργασίας υψηλής γνώσης και εξειδίκευσης θα αυξηθεί επίσης. Ως εκ τούτου, η «διαρροή» ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό θα μειωθεί, την ίδια ώρα που η Ελλάδα θα αποκτά όλο και περισσότερους «ενδιαφερόμενους» ή φίλους. Τα ελληνικά προϊόντα, θα αρχίσουν να προωθούνται πιο εύκολα στο εξωτερικό, λόγω της βελτίωσης της αναγνωρισιμότητας. Κατόπιν δε αυτού, η παραγωγή θα αυξηθεί, θα προσελκυστούν και νέες επενδύσεις, συνεπώς θα ευνοηθεί περαιτέρω και η απασχόληση. Αλλά μια τέτοια, θετική εξέλιξη, θα επιτρέψει σταδιακά και τον επαναπατρισμό πολλών Ελλήνων, οι οποίοι θα βρίσκουν πλέον αξιοπρεπή εργασία στη χώρα τους.

Με άλλα λόγια, είναι σαφές πως με όραμα, κατάλληλο σχέδιο και δράση, πολιτισμός (ανάδειξη κλασικού, επιστήμες, τεχνολογία) και οικονομία,  δεν φαίνονται πλέον και τόσο άσχετα μεταξύ τους πεδία. Παράλληλα το, ενδεικτικό, προηγούμενο υπόδειγμα δύναται να επεκταθεί και σε άλλους τομείς. Η Ελλάδα διαθέτει (πλεονάζων) ανθρώπινο δυναμικό, υψηλού επιπέδου μόρφωσης και ικανοτήτων. Ως προς τούτο, αποτελεί αδιάψευστη απόδειξη η πληθώρα παραδειγμάτων, Ελλήνων επιτυχημένων επιστημόνων στο εξωτερικό. Συνεπώς, κατόπιν πάντα μελέτης και με σχέδιο, θα προκύψουν και άλλοι παραγωγικοί τομείς οι οποίοι μπορούν να αναπτυχθούν στη χώρα. Θα μπορούσαν, ως άλλα παραδείγματα, να ιδρυθούν νέα ή/και να εκσυγχρονιστούν υπάρχοντα πανεπιστήμια ή νοσοκομεία, τα οποία θα παρέχουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας.

Στις περιπτώσεις αυτές, στόχος θα είναι η προσέλκυση ενδιαφερόμενων από το εξωτερικό. Ας αναλογιστούμε μόνο, τι μπορεί να σημαίνει, ένα πανεπιστήμιο παγκόσμιας φήμης σε ένα από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Επιγραμματικά και μόνο, αναφέρω ορισμένες θετικές συνέπειες μιας σοβαρής προσέγγισης του πολιτισμικού στοιχείου. Επαναπατρισμός των παιδιών μας, ενίσχυση της δημογραφίας ακόμα και σε παραμεθόριες περιοχές, αύξηση εξαγωγών και εισροή συναλλάγματος, οφέλη από την έρευνα ακόμα και για στρατιωτικούς σκοπούς, θετική εικόνα και επιρροή της χώρας στο εξωτερικό, δημιουργία περισσότερων και καλύτερων θέσεων εργασίας κοκ.

Εξάλλου, μας είναι πολύ οικεία η τουρκική δράση στον συγκεκριμένο τομέα. Όλοι γνωρίζουμε την πολιτισμική διείσδυση, η οποία επιχειρείται μέσω των τουρκικών τηλεοπτικών σειρών. Η τουρκική γλώσσα και η οθωμανική ιστορία, προωθούνται συστηματικά και όχι μόνο στην Ελλάδα. Τούτο δε συμβαίνει, απλώς, επειδή τα τουρκικά σήριαλ "έτυχε" να έχουν μικρότερο κόστος για τους ελληνικούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Το κόστος, των σχετικών παραγωγών, «επιδοτείται» από το τουρκικό κράτος, ενώ ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος έχει επισκεφτεί προσωπικά τα πλατό όπου γίνονται τα γυρίσματα, αρκετές φορές.

Τέλος, τα λέω αυτά για έναν απλό λόγο. Για να τεθεί υπόψη μας ότι, αν και εμείς αδρανούμε, άλλοι φροντίζουν να δρουν κατάλληλα, ταυτόχρονα όμως και εις βάρος μας. Πάντως, ας το δούμε εντελώς ψυχρά και λογικά. Αν οι Τούρκοι έχουν  κάτι να επιδείξουν σε πολιτισμικό στοιχείο (εδώ τέχνη), τότε οι Έλληνες τι να πουν; Αν πάλι, εκείνοι καταφέρνουν να εξωραΐζουν τη δράση των σφαγέων Οθωμανών, προβάλλοντας τη γλώσσα τους και προωθώντας πολλαπλά μηνύματα, τότε εμείς κοιμόμαστε πολύ βαθιά.